“Özbekistan deri sanayisi genç bir ülke olmasına rağmen çok iddialı. Sektörümüz 7 yıl içinde muazzam bir sıçrama yaparak Orta Asya’da ayakkabı ve deri endüstrisinde lider konuma geldi.”
Magazine Leather Ekibi olarak, Özbekistan UZCHARMSANOAT Derneği bir önceki Sayın Başkan Boboev Fakhriddin Atoevich ile “Özbekistan Deri ve Deri Mamullari, Kürk ve Sürdürülebilirlik” hakkında ülke profili röportajımız.
Sayın Boboev Fakhriddin Atoevich, öncelikle sizin hakkınızda daha fazla bilgi edinmek istiyoruz?
Öncelikle Özbek deri ve ayakkabı sektörüne gösterdiğiniz ilgi için teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Bizim için bu, Özbek deri sanayisinin Türkiye’de büyümesi ve gelişmesinin bir takdiridir. Bana gelince, ben 1 Ocak 1964’te Navoi bölgesinde doğdum. 1984-1989 yılları arasında Buhara Gıda ve Hafif Sanayi Teknolojisi Enstitüsü’nde Yüksek Öğrenim gördüm. 2000 yılında Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Devlet ve Sosyal Yapı Akademisi’nden yüksek lisans derecesi ile mezun oldum. 2000-2004 yılları arasında Özbekistan Milli Üniversitesi’nde hukuk alanında uzmanlaşarak eğitim gördüm. Şimdi ekonomi bilimleri alanında doktora tezimi savunuyorum (PhD). Genel olarak, benim için “eğitim” her zaman çok büyük bir öneme sahip olmuştur, kendim, ailem ve Dernek için olduğu gibi, bilime her zaman büyük önem veriyorum, eğitim ve bilimle bağlantılı olan her türlü girişimi destekliyorum. Geleceği bunun için görüyorum. Kariyerime gelince, çalışma hayatıma 1977 yılında başladım. Birçok devlet kuruluşunda yönetici pozisyonlarında bulundum. 2011’den 2018’e kadar Özbekistan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nda çalıştım. Daha sonra “Uzcharmsanoat” Derneğine geçtim. Derneğin liderliği döneminde, sektörün dönüşüm ve oluşum süreçlerini gözlemlemekten ve doğrudan katılmaktan büyük onur duydum.
“UZCHARMSANOAT”, derneği tanıyabilir miyiz? Ve amaçları nelerdir?
“Uzcharmsanoat” Derneği, Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 3 Mayıs 2018 tarihli ve 3693 sayılı “Deri, ayakkabı, kürk ve yün endüstrilerinin ihracat potansiyelinin gelişmesini ve büyümesini daha da teşvik edecek önlemler hakkında” Kararnamesi uyarınca “Özbekcharmpoyabzali” Derneği temelinde kurulmuştur.
Bugün Birlik, hayvan kesimi, deri hammaddelerinin işlenmesi, ayakkabı üretimi, deri tuhafiye, bileşen ve aksesuarlar, ayakkabı ve deri endüstrileri için kimyasallar ve diğer ürünlerle uğraşan 700’den fazla işletmeyi bir araya getirmektedir. Sektör içi ve sektörler arası işbirliği kurulmuştur ve gelişmeye devam etmektedir. İşin özü, aynı ya da farklı profildeki şirketlerin ortak ve iddialı bir hedefin gerçekleştirilmesi için bir araya gelmesidir. Sektörde faaliyet gösteren ve üretimin tüm aşamalarını tek bir komplekste toplayan deri ve ayakkabı kümeleri buna bir örnektir: “Deri hammaddelerinin tedarikinden işlenmesine ve bitmiş ürünlerin üretimine kadar” zamandan ve paradan tasarruf ederek kalite için çalışmaktadırlar.
Dernek, deri ve ayakkabı sektöründe işlerini geliştirmek isteyen işletmelere ve girişimcilere talep, hammadde ve üretim potansiyeli ile ilgili iş fikirlerini geliştirmelerinde yardımcı olmaktadır. Pratik yardım aynı zamanda yabancı yatırımcı arayışını ve yatırımların çekilmesini de kapsamaktadır. Şimdiye kadar, Uluslararası Tabakçılar Konseyi, Uluslararası Kürk Federasyonu, Türkiye, İtalya, Rusya gibi bir dizi ülkedeki ulusal deri sanayi dernekleri ve konseyleri ile dünyanın önde gelen ticaret fuarları ile işbirliği kurulmuştur.
Dernek, yüksek nitelikli yeni personelin yetiştirilmesi alanında faaliyet göstermektedir. Bu doğrultuda, Türkiye, İngiltere ve Rusya’nın önde gelen üniversiteleriyle bağlantılar kurulmakta ve bölgesel üniversitelerin uzmanlaşmış fakültelerinin geliştirilmesinde pratik yardım sağlanmaktadır. Yetenekli mezunlara ülkenin en iyi işletmelerinde potansiyellerini gerçekleştirme fırsatları verilmektedir.
DERNEĞİN ana hedef ve amaçları, ilk olarak, endüstri içi işbirliğini geliştirmek, yani endüstrinin farklı bölümlerini birbiriyle ilişkilendirmektir. Endüstri içi işbirliği ilişkileri çerçevesinde, endüstri işletmeleri için doğal deri, taban, sentetik deri, bileşenler (taban, saya), tutkal, PVC, bağlantı parçaları, poliüretan ve PFC tabanlık, DOP plastikleştiriciler ve diğer mallar, hammaddeler ve sarf malzemelerinin karşılıklı tedariki sağlanmıştır.
Birliğin bir diğer görevi de ithal ikamesi ve yerelleştirme süreçlerini tesis etmektir. Bugün Birliğe üye olan 70’ten fazla işletme yerelleştirilmiş ürünlerin üretimini gerçekleştirmektedir. Suni deri, ayakkabı kalıbı, çeşitli taban türleri, kimyasallar, jelatin, poliüretan, tutkal, plastikleştirici DOP, EVA hammaddeleri gibi ürünlerin üretiminde ustalaşmış durumdayız.
Ayrıca yerel üreticileri de destekliyoruz. Sistematik bir temelde, deri-ayakkabı, deri ürünleri, kürk, karakul ve yün ürünleri segmentlerinde iç ve dış pazarların pazarlama araştırmasını yapıyor, endüstrilerin ihracat potansiyelini genişletme, modern hammadde işleme yöntemlerinin geniş çapta uygulanması ve modelleme ve markalamadaki en son yenilikçi gelişmelerin yanı sıra gelişmiş bilgi teknolojileri ve otomatik yönetim sistemlerini kullanarak bitmiş ürünlerin üretimi konusunda destek sağlıyoruz.
Yeni yatırım projelerinin geliştirilmesini ve uygulanmasını teşvik ediyoruz. 2024-2026 yılları arasında yeni işletmelerin kurulması, mevcut işletmelerin modernizasyonu ve yeniden inşası için toplam 2,6 milyar ABD Doları tutarında 1.050 yatırım projesinin hayata geçirilmesi öngörülmektedir. Ayrıca Birlik, modern yeni ekipman ve teknolojilerin satın alınması için Özbekistan Cumhuriyeti Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Fonu’ndan yıllık %5 faiz oranıyla üç yılı ödemesiz olmak üzere 7 yıla kadar kredi alınmasına yardımcı olmaktadır.
Bilim, eğitim ve üretimin niteliksel entegrasyonu üzerinde aktif olarak çalışıyoruz. Sanayi kuruluşları ile devlet arasında bir köprü görevi görüyoruz.
İhracat coğrafyasının genişletilmesi konusunda da faaliyet gösteriyoruz. Bugün, “Made in Uzbekistan” markası altında deri ve ayakkabı ürünleri, Türkiye, Rusya, Portekiz, Çin, BAE, ABD, Brezilya ve diğerleri dahil olmak üzere dünyanın 45’ten fazla ülkesine tedarik edilmektedir.
Yürürlükteki mevzuat çerçevesinde, devlet ve ekonomi makamları, yerel makamlar ile ilişkilerde, kontrol makamları tarafından yapılan denetimler sürecinde ve mahkemelerdeki davaların değerlendirilmesi de dahil olmak üzere, Birliğe üye olan işletmelerin haklarını ve meşru menfaatlerini savunuyoruz.
Deri ve deri ürünleri sektöründeki faaliyetiniz olarak sürdürülebilirlik konusunda araştırmalar yapıyor musunuz? Bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Özbek deri sektörü ülkemizde oldukça genç bir sektör. Gelişimini 2017 yılından bu yana aldı. Göstergeleri karşılaştıracak olursak, 2016 yılında sadece 478 milyon desimetre kare deri ürettik ve bunun %60’ı “yaş-mavi” idi. Yarı mamul derinin sadece %1’i ileri işlem için gönderilirken, %99’u ihraç edildi.
Bugün Özbekistan’da 100’den fazla işletme deri hammaddelerinin derinlemesine işlenmesiyle uğraşıyor. Bu işletmeler yılda ortalama 2,5 milyar dm deri üretmektedir. Deri ve ayakkabı sektöründeki toplam işletme sayısı 2.000’e yakındır.
Bugün, hem üretimin hem de ihracatın yapısı biraz farklı görünmektedir. Halihazırda yarı mamul deri ürünlerinin yarısından fazlası ülke içinde işlenmektedir. 2023 yılı sonunda “ıslak mavi” hammadde ihracatı %14,3’e düşürülmüştür (2017 yılında bu rakam %85 idi). Deri ve ayakkabı işletmelerinin modernizasyonu ve yeniden donatılmasına yönelik büyük ölçekli bir program sayesinde, tam bir derin deri işleme döngüsü oluşturulmuştur.
Buna paralel olarak, doğal deriden yapılan ayakkabı, giyim ve deri ürünleri üretimi de gelişmektedir. Sadece bu yıl içerisinde, Cumhuriyet’te mamul deri ürünleri üretimini genişletmeyi ve sektördeki işletmeler için bileşen ve kimyasal üretimini yerelleştirmeyi amaçlayan toplam 655,6 milyon ABD Doları tutarında 291 yatırım projesi başlatılmıştır.
2023 yılında sektördeki işletmeler 246,4 milyon çift ayakkabı, 2.472 milyon dm kare deri ve 153,7 milyar UZS deri ürün üreterek toplamda 11,5 trilyon UZS (1,0 milyar ABD dolarının üzerinde) üretim gerçekleştirmiştir. Gördüğünüz gibi, deri yarı mamul ürünler ve deri ülke içinde de talep görmektedir. Bu nedenle, yüksek katma değerli bitmiş ürünlerin üretim ihtiyaçları için Tacikistan, Kazakistan, Türkmenistan ve Kırgızistan’dan deri hammaddelerinin tedariki zaten organize edilmiştir.
Bugün, sadece bireysel işletmeler değil, deri üretiminden bitmiş deri ürünlerine kadar tüm üretim döngüsünü yoğunlaştıracak sanayi kümeleri oluşturmak için önlemler alınmaktadır. Sektördeki işletmelere gerekli kalitede hammadde sağlamak için cumhuriyette bir “hammadde merkezi” oluşturuluyor. Yani, hammadde satmanın değil, satın almanın karlı olduğu seviyeye ulaştık. Cumhuriyette sanayiyi geliştirmek için alınan önlemler, yakında sadece Özbekistan’dan değil, tüm Orta Asya ülkelerinden tedarik edilen hammaddeleri tamamen işlememize olanak tanıyacak.
“UzCharmExpo” için etkinlik öncesi hazırlıklarınız nelerdir?
“UzCharmExpo”, Orta Asya’da belirli bir markaya dönüşmeyi başarmış uluslararası endüstriyel bir fuar. Ve böyle bir sonuç elbette sadece etkinlik öncesi hazırlık değil, sürekli bir çalışma gerektiriyor. Birliğin dünyanın farklı bölgelerindeki uluslararası fuarlara, yurtdışı iş misyonlarına ve iş forumlarına katılımı sırasında, “UzCharmExpo”ya daha fazla potansiyel ortak, katılımcı ve alıcı çekme konularını ayrı ayrı ele alıyoruz. Şu anda 50’den fazla ülkeden temsilciler “UzCharmExpo ”ya katılmak için başvuruda bulundu. Son iki fuar, Rus meslektaşlarımız “Shoes Star” ve Çin’in deri ve ayakkabı sektöründeki en büyük fuar şirketi olan “Zhejiang Donnor International Exhibition Co.” ile ortaklaşa düzenlendi. Bu şirket ile “UzCharmExpo-Eurasia 2023” fuarına Çinli şirketlerden oluşan bir heyetin katılımını sağlayan özel bir sözleşme imzalandı. Şimdi, Türk şirketlerinin gelecekteki “UzCharmExpo” fuarlarındaki varlığını artırmak için Türkiye’den meslektaşlarımızla aktif olarak çalışıyoruz.
“UZCHARMSANOAT” olarak uluslararası fuarlara katılıyor musunuz?
“UZCHARMSANOAT” Derneği ve üye işletmeleri düzenli olarak uluslararası fuarlarda toplu bir stantla yer almaktadır. Bu etkinlikler sektörün gelişimine büyük bir ivme kazandırıyor, çünkü uluslararası fuarlar işletmelere niteliksel olarak büyüme fırsatı veriyor, “Made in Uzbekistan” markası altındaki ürünler geliştiriliyor ve uluslararası gereksinimleri karşılıyor, Özbek ürünlerinin ihracatı artıyor. “Uzcharmsanoat” Derneği, Yatırım, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı İhracatı Teşvik Ajansı’nın desteğiyle Aysaf (Türkiye), Central Asia Fashion (Kazakistan), “Izmailovo Shoes” (RF), Linappele (İtalya) gibi dünya çapında 40’tan fazla uluslararası fuara katıldı, Uluslararası Kürk ve Deri Fuarı (Kore Cumhuriyeti), Polshoes Ayakkabı Günleri (Polonya), Çin (Wenzhou) Uluslararası Deri, Ayakkabı Malzemeleri ve Ayakkabı Makineleri Fuarı (ÇHC), Fashion Style Rusya (RF), Elite Line 2023 (Kazakistan), Kiosh (Kazakistan), Innoprom (RF), APLF ASEAN (Tayland), China International Import Expo-2023 (ÇHC) ve BIOT (RF). Ayrıca Türkiye, Vietnam, Mısır, ÇHC, İtalya, ABD, Belarus Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Afganistan, Azerbaycan, Macaristan ve diğer ülkelere düzenlenen iş heyetlerine aktif olarak katılmıştır. Sektörde üretilen 200’den fazla ürün çeşidi yurtdışı fuar ve ziyaretlerde geniş çaplı olarak sergilenmiş, yabancı şirket ve kuruluşlarla işbirliği anlaşmaları imzalanmıştır.
Özbekistan’daki deri sektörünü iç ve dış pazarlar açısından nasıl değerlendiriyorsunuz?
Özbekistan deri sanayisi genç bir ülke olmasına rağmen çok iddialı. Sektörümüz 7 yıl içinde muazzam bir sıçrama yaparak Orta Asya’da ayakkabı ve deri endüstrisinde lider konuma geldi ve BDT’de cesurca lider pozisyonlarda yer alıyor. Sadece niceliksel göstergeler açısından değil, kalite açısından da ürünlerimiz bu pazarlarda rekabetçi olduklarını göstermektedir. Bugün, ölçülü olmakla birlikte yine de emin adımlarla Avrupa ve Amerika pazarlarına gidiyoruz. Bu aşamada tüm BDT ülkelerine, Türkiye, Kanada, ABD, BAE, İtalya, Avusturya, Kore, Polonya, Portekiz, Kamerun, Lübnan, Tayland, Pakistan, Hindistan ve diğer ülkelere deri ve ayakkabı tedarik ediyoruz.
Deri ve ayakkabı sektörü için yapay zeka ve teknoloji, tabakhaneler, otomasyon ve teknoloji hakkında neler söylemek istersiniz?
Yapay Zeka giderek ekonominin, endüstrinin ve hayatın her alanına giriyor ve yerini alıyor. Bence çok yakın bir gelecekte ürün ve ayakkabı tasarımından satış uygulamasına kadar birçok görev yapay zekaya devredilecek. Dünyadaki bazı ayakkabı şirketlerinin şimdiden sinir ağlarının yeteneklerini etkin bir şekilde uyguladığını biliyoruz. Biz de şimdi bu yönde kendi araştırmalarımızı yürütüyoruz. Deri ve ayakkabı sektöründe yapay zeka yeteneklerinin kullanımı konusunda girişimcilere yönelik seminerler ve eğitimler düzenlemeyi planlıyoruz. Yakın gelecekte Özbekistan’da geleceğin teknolojileri kullanılarak tasarlanan ayakkabı ve çanta modellerini göreceğimizi düşünüyorum.
“UZCHARMSANOAT” ailesi olarak Akademi’de herhangi bir faaliyetiniz var mı?
“Uzcharmsanoat” Derneği, deri, ayakkabı ve kürk endüstrisi işletmelerinden oluşan 700 üyeyi bir araya getiren büyük bir ailedir. Buna ek olarak, Birliğin kendisi, uluslararası “UzCharmExpo” sergisi de dahil olmak üzere etkinlikler düzenleyen ve yürüten “Design Markaz” adlı bir yan kuruluşu içermektedir. “Uzcharmsanoat” Derneği ayrıca Rusya ve Türkiye’de temsilcilikler açarak işbirliğinin genişletilmesi, yeni yatırım projelerinin hayata geçirilmesi ve ticari ve ekonomik işbirliğinin genişletilmesi için etkili bir köprü görevi görmektedir. Birliğin ve üye işletmelerimizin ticaret evleri de faaliyet göstermektedir. Bunlar Letonya, Azerbaycan, Macaristan, Rusya, Tacikistan, BAE ve Kazakistan gibi ülkelerde açılmıştır.
Uluslararası sektör personeli için üniversitelerle işbirliği ve faaliyetleriniz var mı? (Eğitimli kalifiye personel ve vasıflı personel ile ilgili olarak)
Bilim ve eğitimin desteklenmesi, üretimle bütünleştirilmesi, nitelikli personel yetiştirilmesine yardımcı olunması “Uzcharmsanoat” Derneğinin öncelikli görevlerinden biridir, çünkü sanayiyi şekillendiren insanlardır. Evet, işletmelerin teknik ve teknolojik donanımına büyük önem veriyoruz, modernizasyon süreçlerine yardımcı oluyoruz. Ancak hiçbir teknoloji, yüksek nitelikli mühendisler ve teknoloji uzmanları, yetenekli, yaratıcı ve modern tasarımcılar tarafından desteklenmediği sürece doğru sonuçlar getiremez ve gerekli hacim ve kaliteyi üretemez. Bu tür personel yetiştirmek için ülkenin yüksek eğitim kurumlarıyla yakın işbirliği içindeyiz. Ayrıca yabancı üniversitelerle de ortaklıklar kurduk. Özbekistan’daki beş üniversite yüksek eğitimli uzmanlar yetiştiriyor. Türkiye’den EGE Üniversitesi ve Belarus’tan Vitebsk Devlet Teknoloji Üniversitesi ile ortak eğitim programları başlatılmış olup, öğrencilerimiz aynı anda iki üniversiteden eğitim ve diploma almaktadır. İngiliz Northampton Üniversitesi ve Rus A.N. Kosygin Rus Devlet Üniversitesi ve St. Petersburg Devlet Endüstriyel Teknolojiler ve Tasarım Üniversitesi gibi üniversitelerle de eğitim ve yeniden eğitim programları bulunmaktadır. Ayrıca, cumhuriyetimizin meslek yüksekokulları ile birlikte personelin yeniden eğitilmesi için özel eğitim programları bulunmaktadır.
Son olarak, bu mesleğe gönül vermiş insanlara neler söylemek istersiniz?
Mesleğimizde, alanımızda ya da her neyse, eğitime ve bilime mümkün olduğunca önem vermemiz gerektiğini söylemek isterim. Tekrar ediyorum, gelecek onlarda. Yüksek teknoloji, hızlı gelişim ve dönüşüm çağında yaşıyoruz ve elinizi her zaman “nabızda” tutmak, trendin içinde olmak, akımı anlamak ve kabul etmek ve modası geçmiş temellere tutunmamak önemlidir, yeniliklerin ve yeniliklerin hayatınıza ve şirket faaliyetlerinize girmesine izin vermek, yeniliklere açık olmak daha kolaydır. Aynı zamanda, en önemli şeyi de unutmayın – insanları! Onlar her şirketin ve organizasyonun bel kemiğidir. Sonuçta, yetenekli ve profesyonel bir ekip, hiçbir teknolojinin veya yapay zekanın veremeyeceği benzeri görülmemiş sonuçlar getirebilir. İnsan kaynaklarına özel önem vermek, büyüme ve gerçekleşme için en iyi koşulları yaratmak, onları eğitmek ve geliştirmek, yaratıcılığa ve kendini ifade etmeye yer vermek gerekir, çünkü ülkelerimiz yetenekler açısından çok zengindir. Onlara kendilerini ifade etme fırsatı verilmelidir.